ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΛΥΡΑ

Η Ποντιακή λύρα είναι το κατ΄ εξοχήν μουσικό λαϊκό όργανο των Ελλήνων του Πόντου που ανήκει στην κατηγορία των τοξοτών μουσικών οργάνων, δηλαδή που χειρίζονται με"Δοξάρι" τόξο(κοινώς δοξάρι, ποντιακά: τοξάρ). Το μήκος του κυμαίνεται από 55 μέχρι 60 εκατοστά. Η ποντιακή λύρα είναι ένα τρίχορδο πλήρες μουσικό όργανο στη κατηγορία του και για τους σκοπούς που χρησιμοποιείται. Χορδίζεται κατά τέταρτα και συνοδεύει τραγούδι και χορό. Διακρίνεται από τη μοναδικότητα της φιαλόσχημης μορφής του με μακρύ λαιμό και στενόμακρο ηχείο, που φέρεται να μην έχει αλλάξει από την πρώτη του εμφάνιση. Κατά κανόνα ο τρόπος χειρισμού, παιξίματός της παρουσιάζει χαρακτηριστικά στοιχεία βυζαντινής προέλευσης.Κατά τη χρήση του οργάνου ο Πόντιος λυράρης «παίζει» τη λύρα είτε όρθιος είτε καθιστός. Συχνότερα όμως βρίσκεται στη μέση του κυκλικού χορού παίζοντας εύθυμα και διεγείροντας τους.

Η Ποντιακή λύρα φέρεται επίσης και με το όνομα κεμετζές(αρσενικό ο), ή κεμεντζέ (θηλυκό, η), όνομα που κατά τους ερευνητές πιθανότερα να προέρχεται από την περσική λέξη «καμάτσια» που ως είδος λύρας εμφανίσθηκε στη Β. Περσία τον10ο αιώνα(μ.Χ.), χωρίς να παραγνωρίζεται η πιθανότητα να προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη κέλης (= σκάφος) ή το ρήμα κέλομαι (= παροτρύνω) με μετάπτωση του λ σε μ. Η Ποντιακή λύρα έγινε περισσότερο γνωστή στην Ελλάδα μετά την"Γενοκτονία των Ποντίων και τον ολοκληρωτικό ξεριζωμό τους την περίοδο 1922-1923.

Συνηθέστερο υλικό κατασκευής του σκάφους της ποντιακής λύρας είναι το ξύλο κοκκύμελου (δαμασκηνιάς), καθώς και τούτ (μουριά), ή καρυδιάς κ.ά., ενώ του καπακιού το ξύλο πεύκου. Η κατεύθυνση των νερών του ξύλου του καπακιού είναι κάθετη και το καπάκι τοποθετείται διαφορετικά ανάλογα με τον λυράρη (κεμεντζετσή) εάν αυτός είναι αριστερόχειρας ή δεξιόχειρας, καθώς η πυκνότητα των αυξητικών δακτυλίων (νερών) διαφοροποιείται από την μία στην άλλη πλευρά. Το σκάφος της λύρας μπορεί να κατασκευαστεί με διάφορους τρόπους. Ένα σκάφος μπορεί να είναι σκαφτό (δηλαδή σκαμμένο μονοκόμματο ξύλο) ή με συγκόλληση μονοκόμματων επιφανειών (πλευρά, ράχη) ή με συγκόλληση πολλών μικρών τμημάτων διαφορετικών ξύλων (όπως πχ το ηχείο ενός μπουζουκιού). Η τελευταία μέθοδος ονομάζεται τογραμαλί.

Προσωπικά η λύρα έχει μετεμψυχωθεί μέσα μου. Άρχισα να "γρατζουνάω" στην ηλικία των 10 χρονών και να κάνω τις πρώτες μου δοξαριές ένα χρόνο αργότερα.Στο πνεύμα τις ποντιακής λύρας με έβαλε ένας θειος μου,που μου έφτιαξε την πρώτη μου ποντική λύρα.Μου έδειξε κάποιες τεχνικές όπως: πατήματα πάνω στις χορδές, κούρδισμα της λύρας κ.α. Στην ηλικία των 12 χρονών γράφτηκα στο ΣΥΛΛΟΓΟ ΤΟΥ ΑΜΥΓΔΑΛΕΩΝΑ, όπου και  κάνω μάθημα μέχρι και σήμερα.Έχω εμπνευστεί αρκετά από τον Παναγιώτη Κογκαλίδη και από τον Γώγο Πετρίδη οι οποίοι είναι γνωστοί Καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο.

ΤΖΟΥΒΑΝΕΛΗΣ  ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ